مناهج

نظرسنجی سنن حوزوی

مناهج
نگرش ها و دغدغه های حوزه و روحانیت

طبقه بندی موضوعی

۱۸ مطلب با موضوع «فصل جذب طلبه و فصل جذب بودجه» ثبت شده است

🖋 هادی مصری‌پور

🔸 این روزها که بحث‌های مربوط به پذیرش و #جذب_حوزه داغ است به نظرم رسید نکاتی را برای افرادی که می‌خواهند وارد حوزه شوند بیان کنم:

✅ حوزه علمیه یکی از بهترین پایگاه‌ها برای خدمت به دین، امام زمان، نظام اسلامی و مردم است؛

اما کسی می‌تواند وارد این عرصه شود که استعدادها و توانمندی آن را داشته باشد.

🔻 سوای نکته فوق، دو مانع بزرگ عموما بر سر راه طلبگی وجود دارد:

1️⃣ موانع درونی و پیرامونی

موانعی نظیر هجوم ترس‌های مختلف ناشی از نشناختن حوزه و طلبگی، سرزنش نزدیکان، ترس از آینده و معیشت و ...؛ 

که اگر فرد به خوبی مسیرش را شناخته باشد، حتما عزم جزم خود را برای انتخاب درست نشان خواهد داد.

2️⃣ بی‌برنامگی نهادهای حوزه برای نیروسازی و تربیت طلبه جامع

اگر کسی در رویارویی با مانع اول پیروز شد، یعنی به همه آرزوهای مادی دور و نزدیک خود پشت پا زده و تازه یک طلبه و سرباز صفر برای امام زمان ارواحنا فداه شده است.

طلبه‌ی تازه‌واردی که اگر مختصات رشد طلبگی را نداند، به خیال آنکه بزرگترین مبارزه‌اش همان سختی ورود به حوزه بوده است، از مانع دوم و بزرگتر غافل شده و روزی به خود می‌آید که نه راه برگشت دارد و نه انگیزه‌ای برای ماندن!

🔺 برخی فکر می‌کنند همین که وارد حوزه شوند و خود را به برنامه‌های حوزه بسپارند، صرفا با چاشنی اراده و بی‌خوابی و تکاپوی بسیار می‌توانند لااقل تا حدودی به جامعیت و قوت علمی و ایمانی آیات عظام خمینی و خامنه‌ای و بهجت و طباطبایی نزدیک شوند، حال آنکه حوزه -علی رغم خواست امام حوزه- هنوز نتوانسته به برنامه‌ریزی دقیقی طبق استعدادهای متنوع و نیازهای مختلف جامعه و نظام برسد.

🔻 گرچه آنچه در حوزه به عنوان برنامه درسی است لازم است؛ اما به هیچ وجه کافی نیست. و همین یعنی لزوم مبارزه با بی‌برنامگی‌های نهادهای حوزوی و قوانین شبه دانشگاهی که بویی از اعتبار سنن حوزوی برای رسیدن به جامعیت نبرده‌اند.

✅ اگر کسی توانست با این دو مانع به صورت جدی مبارزه کند و در این مسیر طولانی و پرفراز و فرود، ناامید و بی‌هویت نشود آن وقت است که راه را از چاه تشخیص داده و از سطح طلبگی به عمق آن راه یافته اس

  • صادقی

📝 چالش جذب و ترقی در حوزه علمیه خواهران و برادران

🖋 سیده زینب حسینی؛ #یادداشت_مهمان

🔸 افراد زیادی هر ساله وارد دنیای طلبگی می‌شوند و افراد کمتری هر ساله از حوزه فارغ التحصیل می‌شوند.

🔺 هر شخص برای رسیدن به هدفی این مسیر را انتخاب می‌کند و تعدادی نیز به دلایلی از میانه راه‌ کناره‌‌گیری می‌کنند.

🔻 انگیزه‌های مختلف از ورود به حوزه:

➖ بسیاری از طلاب به قصد قربت وارد حوزه می‌شوند. 

➖ برخی برای انجام وظیفه و کمک به اعتلای اسلام و پاسخ به شبهات، طلبگی را به جان می‌خرند.

➖ انگشت شمار افرادی هم به قصد فرار از سربازی به حوزه پناه می‌آورند.

➖ عده‌ای نیز برای درک مناصب سیاسی و قضایی حوزه را انتخاب می‌کنند!!

➖ بانوان فراوانی به قصد تربیت خود، خانواده و فرزندان بار طلبگی را به دوش می‌کشند.

➖ اجبار و تشویق نزدیکان، عامل دیگری در ورود به حوزه است و افرادی نیز تحت تاثیر برخی از طلاب موفق حوزه را ترجیح می‌دهند بماند که برخی نیز تحت تاثیر طلاب ناموفق حوزه را کنار می‌گذارند.  

🔺 قدر متیقن همه این افراد طلبگی است. وقتی همه این افراد در حوزه پذیرفته می‌شوند حوزه موظف است این افراد را در سلک طلبگی تربیت کند.

❓اما آیا همه این افراد استعداد طلبگی دارند؟

این تنوع انگیزه ورودی، توان درک قیل‌ و قال‌‌های‌ پیچیده را دارد؟

حبّ و انگیزه‌های جاه‌طلبانه در برخی ورودی‌ها مانع تهذیب طلبگی نمی‌شود؟

آیا برای معیشت این حجم افراد تدارکی دیده شده است؟

برای دلخوشی بانوان در انبوه قول کوفیون‌ و بصریون حرفی از تربیت دینی کودک به میان آمده است؟

حوزه خواهران تا کنون چند مجتهد زن - لااقل در دماء ثلاثة- تربیت کرده است؟

❗️اگر بگویی همه این افراد استعداد طلبگی دارند می‌گویم چرا تعداد زیادی بخاطر سختی‌ دروس، حوزه را کنار می‌گذارند؟ آیا این نشان از انتخاب اشتباه در گزینش نیست؟ که حاصل آن هدررفت عمر افراد و کاستن از اعتبار حوزه است. بهتر نیست مباحث سخت فهم در مراحل مقدماتی نباشد یا با بیانی روان‌تر تألیف شود؟

♨️ دلم به حال بانویی می‌سوزد که به بهانه آموختنِ ساختنِ خانواده خوب هر روز فرزندش را تنها می‌گذارد و پس از پنج سال مشقت طاقت‌فرسا تازه می‌فهمد که نه تنها چیزی نمی‌داند بلکه مادری‌اش را از فرزندش دریغ کرده و قیل و قال‌ها به خانواده‌اش راه یافته است.

✅ بی‌شک هستند افرادی که برای خدا قدم در این راه گذاشتند و بهره‌های علمی فراوان برده‌اند کما اینکه بهره‌های معنوی حوزه مانند رحمت عام پروردگار است که بر همه گسترانده است؛ ولی لطف پروردگار چیزی از مسؤولیت سنگین مسؤولان کم نمی‌کند.

✅ آیا وقت آن نرسیده که مسؤولان طرحی نو دراندازند تا از این خوان رحمت همه بهره‌مند گردند. مثلا: برای افراد با اهداف و استعدادهای مختلف، دروس و برنامه‌های متفاوتی درنظر گرفته شود؟!

  • صادقی

💠 امام خامنه‌ای

♨️ به نظر من شورای سیاستگذاری یا شورای عالی را اصلا نباید معطل این کارهای بودجه و امثال اینها کرد، این #اسراف وقتِ این شورا است، چون شورا کارهای مهمتری دارد.

🔻 این که گفتید بیشتر جلسات یا وقت طولانی‌ای از جلسات به مسائل تعیین بودجه و امثال این مطالب اختصاص می‌یابد، این مسئله را باید یک مرکزی یا خود مدیریت یا به یک مرکز فرعی #اعتماد کرد.

📗 بیانات دیدار با اعضای شورای عالی حوزه قم

📅 ۱۳۸۳/۱۰/۳

📌 مناهج:

یکی از مواردی که طی سه دهه گذشته تقریبا در همه جلسات رهبری با شورای عالی تذکر داده شده است، تفکیک ساحت سیاست‌گذاری از ساحت اجرا است.

زیرا مادامی که شورای عالی به مسائلی بیرون از مأموریت‌های اصلی خویش مشغول باشد از تکالیف اصلی خویش بازخواهد ماند.

  • صادقی

📝 نگاهی به رویکرد جذب حوزه‌های علمیه

🖋 زهرا صبوری 

🔸 فروردین و اردیبهشت، اوج زمان ثبت نام و پذیرش حوزه‌های علمیه خواهران است. اما مهم‌تر از تبلیغ و اطلاع‌رسانی برای جذب، ملاک و معیارهای پذیرش و جذب است. 

🔺 در این میان دو رویکرد وجود دارد؛ 

1 کیفی‌گزینی:

برخی معتقدند از آنجایی که هدف حوزه‌ها تربیت شاگرد برای تبیین مکتب امام صادق علیه السلام و سرباز برای حضرت ولی‌عصر ارواحنا له الفداء است و حوزه، وظیفه دارد برای ظهور، زمینه‌سازی کند. از این رو لازم است در جذب طلاب، شاخصه‌های کیفی همچون ویژگی‌های فردی و خانوادگی و عوامل تربیتی و علمی مدنظر قرار گیرد.

2 کمّیت‌محوری:

 اما زاویه نگاه برخی دیگر، کمیت‌محور است. و البته تحریرهای متعددی دارد که خوش‌بینانه‌ترین تقریر آن اقتضائات هدایتی و تربیتی دارد؛ به این معنا که به دلیل شؤون هدایتی ائمه علیهم السلام، چنین می‌اندیشند که همانگونه که ائمه برای حضور در مجالس علمی خود، هر فردی با هر گرایش و تفکری را می‌پذیرفتند و در صدد تربیت آنها بودند، حوزه‌ها نیز در امتداد مسیر اهل بیت موظف هستند بدون در نظر گرفتن ملاک‌های کیفی، اقدام به جذب طلبه کنند و در این راستا، کمیت در پذیرش، مورد توجه قرار گیرد و هدف این باشد که تعداد هرچه زیادتری جذب و پذیرش اتفاق بیافتد. 

♨️ بر هر یک از دو رویکرد مذکور آثار و نتایجی مترتب است:

1  نگرش نخست اگرچه اقتضا دارد میزان جذب حوزه‌ها سیر نزولی پیدا کند، اما خروجی و بازدهی قابل قبولی را به دنبال دارد.

در این نگرش سرمایه حوزه در جای درست هزینه می‌شود و طلاب تربیت‌شده، خود سرمایه‌ای برای آینده حوزه محسوب می‌شوند‌.

2  اما در رویکرد دوم، نگاهی #دانشگاهی و کلاسیک به تحصیل در حوزه و تربیت طلبه می‌شود.

دانشگاه‌ها در پذیرش دانشجو به دنبال اجرای دستورالعمل‌ها و طی‌کردن مسیر فارغ التحصیلی هستند.

به جرأت می‌توان گفت کمتر مسؤول و استادی در دانشگاه به دنبال تربیت نیروی کارآمد است.

رویه دانشگاه، گذراندن واحد در بازه زمانی مشخص، بدون توجه به #تربیت است. 

همه اینها حاکی از نگاه کمیت‌گرایانه‌ی خالی از معیارهای کیفی است؛

📈 نگاهی که در حوزه، خروجی آن، تعداد زیادی طلبه خواهد بود که ادعای مدرک و تخصص دارند و خواهان شغل و درآمد هستند بدون اینکه روحیه جهادی و مسؤلیت‌پذیری داشته باشند.

در این نگرش، نه تنها سرمایه حوزه، سرمایه‌ساز نمی‌شود بلکه به «صَرف گنجینه‌های حوزوی در غیر محل آن» نیز می‌انجامد. 

توجه به‌ عقبه حوزه‌های علمیه و تجربه نشان می‌دهد که رویکرد دوم باعث دوری حوزه‌ها از سنت‌های اصیل آن و گرفتارشدن به معایب دانشگاهی شد.

  • صادقی

🔺 شهید صدر به وکلایش سپرده بود که جوانان شایسته و با کفایت مخصوصاً قشر دانشگاهی را شناسایی و به تحصیل در حوزه ترغیب کنند؛

✅ شخصا متعهد شده بود معیشت این قشر را برعهده بگیرد.

🔻 خودش نیز به این کار اهتمام داشت و هر روز در مجلس عمومی با بعضی از جوانان که این ویژگی‌ها را در آنها می‌دید صحبت می‌کرد و آنها را به تحصیل در حوزه ترغیب می‌نمود.

📗 کتاب شرح صدر؛ ص ۲۲۸

  • صادقی

💠 امام خامنه‌ای

♨️ به نظر من شورای سیاستگذاری یا شورای عالی را اصلا نباید معطل این کارهای بودجه و امثال اینها کرد، این #اسراف وقتِ این شورا است، چون شورا کارهای مهمتری دارد.

🔻 این که گفتید بیشتر جلسات یا وقت طولانی‌ای از جلسات به مسائل تعیین بودجه و امثال این مطالب اختصاص می‌یابد، این مسئله را باید یک مرکزی یا خود مدیریت یا به یک مرکز فرعی #اعتماد کرد.

📗 بیانات دیدار با اعضای شورای عالی حوزه قم

📅 ۱۳۸۳/۱۰/۳

📌 مناهج:

یکی از مواردی که طی سه دهه گذشته تقریبا در همه جلسات رهبری با شورای عالی تذکر داده شده است، تفکیک ساحت سیاست‌گذاری از ساحت اجرا است.

زیرا مادامی که شورای عالی به مسائلی بیرون از مأموریت‌های اصلی خویش مشغول باشد از تکالیف اصلی خویش بازخواهد ماند.

  • صادقی

🖋 میم.تهرانی 

🔸اخیرا مسیح مهاجری یکی از صاحبان مطبوعات اصلاح‌طلب که خود معمم بوده و ۲۷ سال #بودجه_دولتی بالایی در اختیار دارد در یادداشتی تهاجمی به سرفصل بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه در بودجه ۱۴۰۲ پرداخته است که چرا حوزه‌های علمیه از دولت بودجه می‌گیرند و روش سنتی استقلال‌خواهی خود را از دست داده‌اند.

🔻 در پاسخ به نقد غیرعالمانه و عدوانی ایشان باید گفت:

➖ اولا اغلب این بودجه (حدود هفتاد و پنج درصد) صرف بیمه تأمین اجتماعی طلاب سراسر کشور می‌شود و البته بهتر است بگوییم به خود دولت باز می‌گردد (جیب به جیب دولت).

➖ ثانیا بخش دیگر شامل سرمایه در گردش صندوق قرض‌الحسنه مرکز خدمات شامل وام‌های قرض‌الحسنه و نظیر اینها می‌شود.

➖ در نهایت باقی‌مانده آن مصروف بن هدفمند که بر اساس شاخص‌هایی که تعیین‌شده به جامعه هدف که طلاب هستند قرار می‌گیرد.

🔺 اگر کسی این واقعیت را نداند با یادداشت‌ها و نقدهای امثال مسیح مهاجری تصور می‌کند هرکسی که طلبه و روحانی است ماهیانه حقوق قابل توجهی دریافت می‌کند.

در حالی که این #تهمت_تلخ را روزانه در رسانه‌های معاندین می‌شنویم، اما گرا و آدرس این تهمت و شبهه توسط همین مطبوعات زنجیره‌ای جریان خاص تدوین‌شده و پمپاژ رسانه‌ای می‌شود. 

♨️ ضمن اینکه شخص نویسنده‌ی این دست نقدها از ارتزاق‌کنندگان بزرگ بودجه دولتی است؛ روزنامه‌ای که مربوط به انعکاس رویدادهای حزب جمهوری بود، پس از انحلال حزب باید منحل می‌شد؛ آقای مهاجری بهتر نیست روزنامه را تعطیل کنید تا این بودجه خرج مطالب بی‌فایده شما نشود؟!

  • صادقی

📝 بخش سوم: مبهم‌بودن آثار قبض و بسط بودجه

🖋 علی مهدوی 

🔸 دولت اول احمدی‌نژاد، دوره‌ی گشایش بودجه برای نهادهای حوزوی -علی الخصوص شورای عالی و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه- بود.

تنها در یکی از سالها رقمی بالغ بر ده برابر آنچه توقع برخی بزرگان به عنوان بودجه حوزه بود، تخصیص یافت که به نسبت آن سال رقم قابل توجهی بود.

🔹 رفته رفته در پایان دولت دوم احمدی‌نژاد و دو دولت حسن روحانی، بودجه‌های حوزه به شدت محدود شد و حتی طبق اذعان برخی مسؤولین، رقمی کمتر از آنچه تخصیص می‌یافت به حساب نهادهای حوزوی واریز می‌شد.

می‌توان گفت در دولت کنونی مجدد آثار گشایش بودجه -چه در سال گذشته و چه سال جاری- به خوبی هویداست.

✅ اینکه مسؤولین حوزه در شرایط محدودیت بودجه توانستند به رتق و فتق امور بپردازند، از توانمندی و نقاط قوت ایشان است؛ 

🔻 اما سؤالاتی برای بدنه حوزه‌های علمیه وجود دارد:

❓اساسا حوزه‌های علمیه در این دوره‌های قبض و بسط بودجه، چه تغییر و تحولاتی داشته است؟

❓خروجی تحولی و آثار مثبت گشایش بودجه را در چه مواردی می‌توان دید؟

❓برنامه‌هایی که در دوران گشایش بودجه اجرا شدند و خروجی‌های ملموس علمی، تبلیغی و اجتماعی داشتند چیست؟

❓برنامه‌ها و نمود اجتماعی حوزه‌های علمیه در مسأله‌ی فرهنگ و همچنین رشد شاخص دینداری مردم چیست؟

♨️ طبعا وقتی این موارد حتی برای طلاب و اساتید روشن نباشند، برای جامعه هم نمی‌توان لزوم رقم‌های چندصد و چندهزار میلیاردی را تبیین کرد.

❇️ امیدواریم مسؤولین محترم نهادهای مختلف حوزوی این موضوع را جدی بگیرند و هرسال گزارشی از دستاوردها و اقدامات علمی، فرهنگی، تبلیغی و اجتماعی حوزه‌های علمیه ارائه کنند.

〰〰〰〰〰〰

📌 درباره بودجه بیشتر بخوانید:

🌀 مغالطات دردناک:

https://eitaa.com/manahejj/6114

🌀 حوزه و دیوان‌سالاری اداری:

https://eitaa.com/manahejj/6115

  • صادقی

📝 مغالطات دردناک

🖋 علی مهدوی

🔻 بخش نخست

🔸 گاه از زبان برخی نمایندگان معمم مجلس شورای اسلامی و گاه برخی خواص -در بیان لزوم تخصیص بودجه به حوزه‌ها و همچنین دفاع از ضرورت افزایش بودجه‌‌ی حوزه‌های علمیه- می‌شنویم:

❗️«طلاب از ضعیف‌ترین اقشار جامعه هستند؛ برای همین لازم است بودجه‌ی حوزه‌های علمیه عدد قابل توجهی باشد!»

♨️ در حالی که اهم بودجه‌ی نهادهای حوزوی خرج حقوق و مزایای کارمندان و هزینه‌های جاری نهادهای عریض و طویل ایجادشده در حوزه‌های علمیه می‌شود. 

✅ بد نیست نسبت تقریبی مخارج این نهادها از محل بودجه را بدانیم:

➖ حقوق و دستمزد کارکنان حوزه: ۶۰ درصد

➖ هزینه‌های جاری نهادهای حوزوی: ۱۳ درصد

➖ حق التدریس: ۱۲ درصد

➖ بودجه برنامه‌ای: ۱۵ درصد (آنچه برای اجرای برنامه‌های حوزه باقی می‌ماند)

🔺 یعنی همه‌ی آن چیزی که قرار است خرج برنامه‌های حوزوی مربوط به طلاب (نه معیشت طلاب) شود حتی ۲۰ درصد کل بودجه هم نیست!

  • صادقی

🖋 حسینی نوری

🔸 گرچه زنان نیمی از جامعه هستند اما تربیت دینی آنان سبب تربیت تمام جامعه می‌شود. برای تربیت دینی نیز لازم است تعداد قابل توجهی از دختران سرزمینمان را ترغیب به تحصیلات حوزوی کنیم.

🔹 برای تشویق و انگیزه‌بخشی به دختران و مادران آینده برای حضور در حوزه‌ها لازم است اقداماتی صورت گیرد که مشتاقانه تحصیل در حوزه را انتخاب نمایند.

مانند:

🔺 اعتباربخشی به مدرک حوزوی از طریق جذب نخبگان

جذب و دعوت نخبگان به حوزه در مقابل رهابودن میزان جذب و ثبت نام از افراد با استعدادهای ناکافی میزان رغبت به حضور در حوزه را افزایش می‌دهد؛ آنچه سبب عدم استقبال نخبگان از ادامه تحصیل در حوزه می‌شود، نه تنها هیچ شناختی از حوزه ندارند، بلکه دانشگاه و محیط‌های علمی امروزی، برایشان بسیار جذاب معرفی شده است.

و این موضوع مغفول از اقبال به حوزه می‌کاهد؛ مسأله‌ی ساده‌ای که در حوزه برادران هم دچار غفلت شده است. 

سوای عدم معرفی درست حوزه به جامعه، تعریف مدارک حوزوی ذیل مدارک دانشگاهی این مطلب را القا می‌کند که اصل دانشگاه و مدرک دانشگاهی است و تحصیلات حوزه ذیل دانشگاه است که معنا می‌یابد.

🔺 زمینه‌سازی بهره‌وری دانش‌آموختگان حوزوی در کارویژه‌های اجتماعی از جمله آموزشی، تربیتی، قضایی و...

ممکن است عافیت‌طلبانه به نظر برسد که طلاب با اطمینان خاطر دوران طلبگی را آغاز کنند اما چه اشکالی دارد در حکومت اسلامی فرصتی فراهم شود تا مثلا افراد دین‌شناس در موقعیت‌های حساس تربیتی قرار گیرند؟

البته حرکت‌هایی برای بکارگیری طلاب در آموزش و پرورش آغاز شده که امیدواریم به ابعاد و کارویژه‌های دیگر نیز تسری یابد.

🔺 تعریف دقیق جایگاه طلبگی خواهران

 بسیاری از بانوان طلبه به امید شناخت معارف دین یا شناخت تربیت صحیح فرزند یا شناخت دینداری صحیح در خانواده و ... وارد حوزه می‌شوند اما در پایان و پس از گذراندن واحدهای فراوان صرف، نحو، اصول و ... هنوز به اهداف خود نرسیدند ضمن آنکه گاه به بهانه احکام اسلامی، فرسنگ‌ها از فامیل و روابط خانوادگی فاصله گرفته‌اند؛ حال آنکه باید مبلغی می‌شدند تا اقوام و دیگران را به اسلام ترغیب کنند اما تازه خود نیز منزوی شدند. این آسیب حاصل نشناختن هدف بانوان طلبه از ورود به حوزه و تفکیک آن‌ها ست؛ از این رو به نظر می‌رسد می‌بایست بین خواهرانی که برای اهداف کوتاه مدت وارد حوزه‌ شده‌اند و قصد ادامه تحصیل ندارند دروس خاصی ارائه شود و برای آنانی که اهداف کلانی دارند آموزش ویژه‌ای لحاظ شود تا هر دو گروه پس از پایان تحصیلات راضی باشند نه اینکه با کوله باری از صرف و نحو در عین حال حس خالی بودن از معارف به خانواده بازگردند. 

🔺 کاهش سنوات دوره‌های تحصیل در مقاطع مختلف حوزوی

یکی از علل رویگردانی نخبگان از تحصیل در حوزه، سنوات طولانی آن است. حذف واحدهای اضافی و تکراری و جایگزین‌کردن دروس اصلی و مورد نیاز می‌تواند به حضور برترین‌های علمی و اخلاقی رونق ببخشد.

🔺 عدم التفات به تفاوت برنامه‌ریزی حوزه خواهران با حوزه برادران

 با وجود تفاوت‌های وجودی زن و مرد متأسفانه دروس ارائه‌شده‌ در حوزه خواهران تحت تأثیر فضای طلبگی برادران است. به عنوان مثال صرف و نحو در حوزه خواهران همان‌قدر مهم است که در حوزه برادران و مباحث تربیتی در حوزه خواهران همان‌قدر مغفول است که در حوزه برادران. مرخصی تحصیلی برای بانوی خانه‌دار، باردار، مادر همانقدر غیر موجه است که برای برادران. اگر چه کمال وجودی مرد و زن متفاوت است اما کتابهای اخلاقی و حتی الگوهای اخلاقی یکسانی ارائه می‌شود که روزی آسیب خود را نمایان می‌کند که یک بانوی طلبه، #مردانه عبادت می‌کند، می‌اندیشد، حرف می‌زند و حتی مردانه مادری می‌کند!!

✅ اگر می‌خواهیم زنان موفق را برای تربیت دینی جامعه به خط کنیم لازم است #ورودی_هدفمند باشد تا خروجی هدفمند باشد.

  • صادقی