حوزه پیش از انقلاب مستقل بود یا حوزه پس از انقلاب؟!
بارها شنیدیم که برخی طیف‌های خاص سنتی یا سکولار حوزه، با حسرت از استقلال بر باد رفته حوزه علمیه پس از انقلاب صحبت می‌کنند؛ گویی نارسایی‌های حوزه‌های علمیه دلیلی ندارد جز ادعای عدم استقلال حوزه‌ها!!
اما برای بررسی صحت و کذب این ادعا لازم است سری به اوراق تاریخی و روایات بزرگان درباره حوزه‌های علمیه پیش از انقلاب بزنیم.
اندیشه نوسازی و تحول حوزه‌های علمیه در زمان آیات سید ابوالحسن اصفهانی، بروجردی و خویی (قدس الله سرهم) تعقیب می‌شده است؛ اما مانع اصلی برای تحقق این اهداف چه بوده است؟
در دوران زعامت این بزرگواران، مخالفان نوسازی حوزه در خارج از حوزه‌های علمیه (بازرگانان و متدینین مقدّس‌نما) از قدرت فراوانی برخوردار بودند تا جایی که با فشارها و ابزارهای خود، استقلال تصمیم‌گیری را از مراجع می‌گرفتند و آنها را به عقب‌نشینی وادار می‌کردند؛ به عنوان نمونه به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
یک. منع از اقدامات تحولی مرجعیت
در دوره زعامت آیت‌الله بروجردی گروه مقدسان به‌ویژه بازرگانان تهرانی که نقش اصلی در تأمین مالی حوزه‌های علمیه داشتند، با اقدامات اصلاحی و تحولی ایشان و سایر علما مخالفت‌هایی داشتند و با فشار و مصلحت‌سازی برخی از آنها را متوقف کردند؛
برای مثال برای تدوین کتاب ارزشمند جامع‌الاحادیث، آیت‌الله بروجردی قصد داشت ذیل هر باب، روایات فقهی اهل سنت را نیز گردآوری کند، اما پس از مدتی برخی مقدسین تهران نزد ایشان رفته و گفتند با این کار بین روایات شیعه و اهل سنت اختلاط به وجود می‌آید! و بر اثر این اعتراضات، مرحوم بروجردی انتشار روایات اهل سنت را متوقف کرد!!
دو. تعطیلی تدریس فلسفه
براساس برخی روایت‌‌های تاریخی، جمعی از بازاریان تهران در ماجرای مشهور تعطیلی درس اسفار علامه طباطبایی دست داشتند؛ آنان به آیت‌الله بروجردی گفته بودند که ما وجوهات را برای «قال الباقر» و «قال الصادق» (علیهما السلام) می‌دهیم نه برای فلسفه یونانی و غربی!
سه. منع از تدریس زبان‌های خارجی
متدینینی که وجوهات می‌پرداختند (عمدتاً بازاریان و بازرگانان)، همواره این ابزار قدرتمند را برای بازداشتن مراجع از نوسازی مدارس علمیه در دست داشتند و شعاع عمل زعما را محدود می‌کردند. شهید مطهری تعبیر تاریخی «آفت عوام‌زدگی» حوزه‌ها را ناشی از فشارهای تجددگریزِ بازاریان می‌داند. این گروه که چه بسا ناخواسته تحت تاثیر القائات نفوذی‌های بیگانه نیز قرار می‌گرفتند، نقش زیادی در ایجاد مانع بر سر راه اصلاحات آیت‌الله بروجردی ایفا کردند.
به گفته آیت‌الله مجتبی عراقی هنگامی که تعمیر مدرسه علمیه کرمانشاه به پایان رسید، برنامه‌ای درسی برای آن مدرسه تدوین کردند که تدریس زبان انگلیسی در زمره این برنامه قرار داشت، اما فردی به آیت‌الله بروجردی توصیه کرد که اگر مردم بفهمند با پول آنان دارد زبان خارجی تدریس می‌شود، اعتقادشان به مرجعیت سست می شود و…. لذا زعیم حوزه به اجبار دستور داد تا این برنامه را متوقف کنند.
این بازرگانان مقدس پیش از این نیز آیت‌الله حائری یزدی را از آموزش زبان انگلیسی طلاب منع کرده بودند.
چهار. مخالفت با تقریب مذاهب
مخالفت با وحدت و تقریب مذاهب، یکی دیگر از محورهای اختلافی تجددگریزان با نوگرایان خصوصا آیت‌الله بروجردی بود.
دسته‌ای در قم خود را «ولایتی» می‌نامیدند و با سیاست‌های آیت‌الله بروجردی در زمینه تقریب مذاهب، مخالفت جدی می‌کردند.
پنج. مخالفت با إصلاحات لازم عمرانی
برخی از مخالفتها در سطح محدودتر، ناظر به اصلاحات عمرانی مراجع از جمله آیت‌الله بروجردی، به‌ویژه طرح عظیم تأسیس مسجد اعظم قم بود.این موارد تنها نمونه‌ای از موانع خارج از حوزه‌های علمیه در مقابل اقدامات تحولی مرجعیت و روحانیت بود.
هرچند موانع ضد تحولی، محدود به این موانع بیرونی نیست؛ اما با این وجود آیا حوزه‌های علمیه پیش از انقلاب، استقلال رأی کافی را داشته‌اند؟!
نقش رژیم طاغوت در تمام این دوران‌ها برای نفوذ و خط‌دهی به عامه مردم و بازرگانان مقدس چقدر بوده است؟
آیا آنهایی که نسبت ناروای عدم استقلال را امروز به حوزه‌های علمیه می‌دهند و از شیرینی ساختگی استقلال قبل از انقلاب تعریف می‌کنند، از حقایق سخن می‌گویند یا صرفا آرزوهای خویش را برای نسل جدید طلاب بازگو می‌کنند؟!
حوزه‌های علمیه امروز به برکت نظام ولائی و جهت دهی متدینین انقلابی، امروز بیش از هر زمان دیگری مستعد تحول است و این اساتید و طلاب‌اند که باید عَلَم تحول‌خواهی را در این فضای مساعد -نسبت به گذشته- در دست بگیرند و آنرا مطالبه کنند و از تلاش و تحرک در این راه فروگذاری نکنند.
اقتباس از موانع نوگرایی در حوزه قم
