شناخت نقاط قوت و سپس نقاط ضعف، مقدمه مهمی برای پیشرفت است؛ اما مقدمه مهم دیگر برای ایجاد تحوّل، قدرت بر اصلاح و ارتقاء می‌باشد.
اگر چنین قدرتی وجود نداشته باشد، آنچه حاصل می شود تنازل است؛ نه تحوّل! نمونه‌اش هم اقدامات ابتری است که توسط عده‌ای با رویکرد عرفی‌سازی افراطی استنباط صورت گرفته است.
به نظر تألیف_کتاب آموزشی توسّط یک فرد در غالب موارد نه مطلوب است و نه حتی ممکن! بر عکس نمونه‌های موفّق پر تعدادی از تألیف جمعی کتاب وجود دارد که بومی شده آن را در تألیف کتاب الفائق شاهد بودیم.
اما حوزه علمیه برای رسیدن به لجنه علمی و پخته‌ای همچون دفتر فقه معاصر باید برنامه داشته باشد. اگر ظرفیت‌های مهم حوزه به خوبی شناسایی شوند در دهه‌های آینده شاهد چندین لجنه مهم علمی خواهیم بود که نیازهای درون حوزوی و حتی نیازهای جامعه را متکفل خواهند شد.
چند نمونه ظرفیت‌های موجود که لازم است از آنها غفلت نشود:
رتبه‌بندی اساتید:
اساتید از لحاظ توانمندی علمی برای مرکز مدیریت فرقی ندارند و اساسا مرکز ارزیابی متقنی هم در این زمینه ندارد! حتی وضع مقبولیت میان طلاب هم چندان مناسب‌تر نیست و اگر شما استادی باشید مسلّط بر فنون کانال‌داری در ایتا! به احتمال زیاد معروف‌تر و محبوب‌ترید. نتیجه این مسأله در زمانه ما بسیار واضح است: تقریبا فقدان دانشمندان برجسته در تمام علوم پایه! استادی متمحّض در دانش منطق که نه شاگردی رغبت به حضور در درسش دارد و نه آثار بدیعش باعث گشایش علمی و رفاهی برای او شده، طبیعتا انگیزه‌ای به ادامه مسیر ندارد تا سالها بعد روزی بتواند در زمره مولّفان کتب درسی قرار بگیرد. در ادبیات هم قصه همین است، کدام ادیب معاصر حوزوی کتابی حتی در حدّ مقبولیت النحو الوافی نوشته است؟
بهره‌مندی از ظرفیت نخبگان:
اگر شما نخبه هستید و توانسته‌اید این مطلب را برای مرکز مدیریت ثابت کنید، به خوبی اطلاع دارید تنها برنامه قطعی برای شما این است: واریز ماهی کمتر از حدود ۲۰۰ هزار تومان وجه نقد.
جالب است در مدت نخبگی جهت‌دهی الزامی در راستای اعتلای علم و فرهنگ برایتان تعریف نمی‌شود و خروجی بارزی هم از شما نمی‌خواهند.
ملاک حفظ پویایی در سالهای بعد هم بالا بودن معدل است! به همین دلیل اگر حتی در یک سال مثلا ۵ مقاله علمی/پژوهشی در رشته تحصیلی‌تان بنویسید اما به جایش در امتحانات به هر دلیلی(حتی بیماری) موفق نشوید، دیگر نخبه نیستید و خداحافظ. اگر هم معدّلتان را حفظ کردید فرق خاصی با طلبه نخبه دیگری که چنین فعالیت های علمی پژوهشی نداشته، ندارید.
فعال‌کردن ظرفیت‌های تضارب آراء:
احتمالا بتوان برنامه‌هایی مانند عصرانه علمی را تا حدّی در میان برنامه‌های غیر رسمی موجود در حوزه علمیه موفق دانست، چون به وجود آورنده ظرفیتی برای ارائه اندیشه نو و ارزیابی آن هستند که بالمآل به تکاپوی علمی می‌انجامد.
اما چه مقدار برنامه‌هایی همسو با این اقدام در حوزه وجود دارد؟ و چه مقدار از آنها را مرکز مدیریت متکفّل شده است؟ مرتبط کردن این سنخ خلأها به سطوح بالاتری مانند شورای عالی، برای طلاب قابل باور نیست و به نظر کادر فعلی مدیریتی باید بر تلاش خود بیفزایند تا عقب ماندگی‌ها را جبران کنند.
توانمندسازی انجمن‌های علمی:
برنامه‌های مجمع عالی حکمت اسلامی در زمینه ایجاد کرسی‌ها، تألیف کتب و … نمونه‌های خوبی از هم‌افزایی متخصصان یک رشته‌اند، اما آیا در ساختار مدیریتی حوزه چنین اقداماتی برای انجمن‌های علمی ادبیات، منطق، رجال یا حتی فقه و اصول پیش‌بینی شده است؟ این انجمن‌ها دقیقا مشغول چه هستند و خروجی و کارنامه آنها چیست؟
نویسنده: علی منتظر المهدی
