مناهج

نظرسنجی سنن حوزوی

مناهج
نگرش ها و دغدغه های حوزه و روحانیت

طبقه بندی موضوعی

۲ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «رستم نژاد» ثبت شده است

دروس حوزه

حوزه/ حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد به سوالات مطرح شده از سوی اساتید و طلاب، پیرامون طرح جدید دروس سطوح عالی حوزه‌های علمیه پاسخ داد.

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد به سوالات ارسال شده از سوی اساتید و طلاب به حوزه نیوز، پیرامون طرح جدید دروس سطوح عالی حوزه‌های علمیه پاسخ داد.

بر اساس این گزارش: پس از اعلام برنامه جدید آموزش سطوح عالی حوزه‌های علمیه طبیعی بود که از سوی اساتید و طلاب سوالاتی در مورد آن مطرح گردد. معاونت آموزش حوزه‌های علمیه با همکاری خبرگزاری حوزه بنا دارند در اسرع وقت به تمامی سوالات اصلی در ضمن گزارش‌های کوتاه و پیوسته پاسخ دهند تا تبیین کاملی نسبت به این طرح جدید حاصل شود.

بخش اول پاسخ به سوالات طرح جدید آموزش سطوح عالی به این شرح است:

 خبرگزاری حوزه: ضمن خسته نباشید و تشکر از زحمات شما ، به عنوان اولین سوال: چرا حوزه به سمت تغییر در محدوده‌های امتحانی و آموزش سطوح عالی حرکت نمود؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: طرح اصلاح محدوده‌های امتحانی و نظام آموزشی چند سالی است که در دستور کار قرار داشت. قبل از بروز بیماری کرونا مصوبه‌ای شورای عالی داشتند مبنی بر اینکه تعداد دروسی که طلبه‌ها در یک روز درسی ناچارند بگذرانند زیاد است و باید کم شود.

آمارها، تجربیات، گزارش‌های میدانی از طلاب، و اساتید، تقریباً همه حاکی از این بود که اکثر طلبه‌ها نمی‌توانند روزی چهار درس داشته باشند و در عین حال بر سنت‌های اصیل آموزشی حوزه‌های علمیه هم به طور دقیق پای بند باشند.

بزرگان و زعمای حوزه ، بارها تذکر داده اند که نظام سنتی حوزه‌های علمیه، که جزو بهترین نظام‌های آموزشی دنیاست، نباید فدای نوع برنامه ریزی ها شود . درس ها نباید آنقدر انبوه شود که سنتهایی مانند پیش مطالعه، مباحثه، اشکال در درس ، تقریر نویسی و امثال اینها را که در راستای تقویت علمی طلاب است، به دست فراموشی بسپارد.

اشکال تراکم درس و کلاس نسبت به طلاب مراکز تخصصی و رشته های غیر فقهی شدیدتر است. به نحوی که آنها علاوه بر دروس متداول فقه و اصول حوزه، باید دروس رشته تخصصی خویش مثلاً رشته مهدویت، رشته کلام و... را هم بگذرانند که جمعا روزی حدود ۶ الی ۷ درس می شود. طبیعی است در این صورت آن فایده‌ و هدفی که از راه اندازی مراکز تخصصی انتظار است، محقق نخواهد شد.

در این شرایط مطابق کارشناسی هایی که انجام گرفت، شورای عالی مصوب کرد که برنامه درسی طلاب متناسب سازی شود و طلاب رشته های فقهی سه درس از چهار درس روزانه خود به فقه و اصول و دیگر طلاب، دو درس از دروس روزانه خود را به فقه و اصول اختصاص دهند.

خبرگزاری حوزه: اما چرا محدوده‌های امتحانی به صورت اختیاری شدن چند صفحه از هر بخش تغییر کرد؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: در این رابطه از اساتید و کارشناسان بسیاری نظرخواهی شد. با عنایت به اینکه امکان افزایش سنوات تحصیل نبود و از طرفی در وضع موجود عملا قسمت های پایانی محدوده های درسی ، غالبا خوانده نمی شد و به ناچار از آن قسمت سوالی هم طرح نمی شد، بنا شد محدوده های الزامی جهت امتحان تعیین شود. با این باور، از هر بخش قسمت‌هایی که ضرورت و اهمیت بیشتری داشت برای امتحان الزامی شد . روشن است که رسیدن به نقطه اتفاق در این گونه مسائل دشوار است ولی مدیریت حوزه ها با افتخار و علاقه پیگیر پیشنهادهای اصلاحی و تکمیلی اساتید است چنانچه در طرح شورای عالی با آزمایشی خواندن طرح به این نکته تصریح شده است.

خبرگزاری حوزه: خیلی از اساتید سوال می‌پرسند که آیا این طرح الزامی است؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: سوال مناسبی است! این طرح در دلش طرح سابق را نیز دارد،زیرا برابر این طرح مثلا یک محدوده‌ای به عنوان اصول فقه ۱ در رسائل مشخص شده است. حال اگر استاد و طلاب توان و زمان کافی برای خواندن تمامی صفحات این درس را داشته باشند و در کنار آن بتوانند بر سنت‌های اصیل مباحثه و مطالعه و تقریرهم تحفظ داشته باشند، خوب چه بهتر که همه محدوده‌ را کامل بخواند و در پایان جهت امتحان اقدام شود، جالب توجه آنکه در مصوبه شورای عالی هم برای تشویق کسانی که همه متن را بخوانند توجه شده است ، برای زمان امتحان هم می توان برابر مقتضیات تصمیم ویژه ای اتخاذ کرد تا طلاب دچار هیچ گونه نگرانی از بابت زمان امتحان نباشند. البته محدوده ای که از آن امتحان گرفته می شود همان محدوده های الزامی تدریس می باشد. این اصل این طرح است. بلکه تمام‌خوانی همراه با عمیق خوانی مد نظر مدیریت و شورای عالی حوزه است و با عنایت به همین برای این نوع تمام خوانی نیز مشوق هایی در نظر گرفته خواهد شد.

پس در طرح جدید، اساتید می توانند بر روال سابق خود به تدریس پرداخته و البته علاوه بر آن منابع و مباحث جدیدی نیز به برنامه آموزشی سطح عالی افزوده شده است.

خبرگزاری حوزه: در مورد محتواهای جدید هم اگر نکته‌ای است بفرمایید تا برویم سراغ سایر سوالات اساتید و مدیران مدارس که به دست ما رسیده است در مورد مسائل اجرایی و مدارک تحصیلی و مانند آن.

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: بارها بزرگان و اساتید حوزه عنوان کرده و می‌کنند که بعد از مرحوم شیخ اعظم (ره) و مرحوم آخوند (ره) آراء و نظرات دقیقی در فقه و اصول اعم از مسائل سنتی و مستحدثه مطرح شده که طلاب در دروس خارج به طور جدی با آنها مواجهند ولی در جائی این بحث ها طرح نمی شود.

البته مدیریت حوزه‌های علمیه تلاش کرد، این دروس را در اصول و فقه به صورت آزمایشی و اختیاری و آزاد برقرار نماید که مورد استقبال اساتید و طلاب واقع شد . در این طرح برخی از این دروس به جای مقدار دروس مطالعاتی شده به صورت علی البدل قرار گرفت. طلاب محترم حسب علاقه و برنامه‌ریزی آینده علمی خود یکی از این دروس را می توانند انتخاب نمایند. این کتاب ها در فقه در پایان دروس سطوح عالی گذاشته شد که به نوعی تمهیدی برای ورود به دروس خارج محسوب می‌گردد .

این مباحث هم مطابق مصوبه شورای عالی، باز هم جای کار دارد و اگر کتابی قوی و متقن در این سطح معرفی شد و کارشناسی و مورد تأیید شورای عالی قرار گرفت، به این برنامه اضافه می شود و این کار در رشته های غیرفقهی مورد تأکید بیشتر است تا فقه متناسب و مرتبط با رشته ها برای طلاب گذاشته شود.

  • علی مهدوی

رستم نژاد، معاون آموزش حوزه های علمیه

رستم نژاد

حوزه/ حجت الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد گفت: طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، تاکنون ده ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب دام عزه و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلا، به خود اختصاص داده است.

حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، اشاره کرد و گفت: این طرح  از سال ۹۴ با نگاه اصلاحی و رفع مشکلات آموزشی، و با ابتناء بر حفظ اصالت های حوزه و تحفظ بر سنت های اصیل آن، مورد عنایت خاص اعضای محترم شورای عالی و مدیریت حوزه های علمیه قرار گرفت و از آن تاریخ تاکنون ده ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلاء، به خود اختصاص داده است.

وی افزود: در این طرح محورهایی از جمله مقاطع آموزشی و طول سنوات تحصیلی هر مقطع؛ تقویم تحصیلی و ساعات درسی در هر روز؛ عناوین درسی و محدوده های درسی هر منبع؛ منابع جدید و بدیل برای منابع موجود، مورد اهتمام قرار گرفت و متناسب با هر محور، وضعیت موجود به صورت دقیق بررسی و ارزیابی شده است و سپس با حفظ اصول و ملاکات کلی تعیین شده از سوی شورای عالی، پیشنهاداتی ارائه شد.

معاون آموزش حوزه های علمیه ادامه داد: در این طرح تعداد زیادی از اساتید و مدیران در قالب کارگروه ها و کمیته های تخصصی مشغول به فعالیت بودند و در نهایت در یک بسته تفصیلی، اصلاحیه «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه» به شورای عالی پیشنهاد شد. البته در ادامه همین مسیر، طرحی جامع با عنوان «نظام جامع آموزشی حوزه های علمیه» در حال تدوین و نگارش است که متعاقباً در این خصوص اطلاع رسانی خواهد شد. این اصلاحیه نیز خودش بخش مهمی از آن طرح کلان است.

وی بیان داشت: بر همین اساس شورای عالی حوزه های علمیه نیز در طی چندین جلسه، این طرح را بررسی و در قالب مصوباتی، جهت اجرا به مرکز مدیریت حوزه های علمیه ابلاغ نموده است؛

در ادامه ابتداء به مشکلات برنامه موجود اشاره شده، سپس به بخش هایی از ویژگی ها، اهداف و امتیازات و اصول حاکمی که در این طرح مدنظر بوده است، اشاره می شود:

 حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد به برخی مشکلات برنامه موجود اشاره کرد و گفت: ناهمگونی و تفاوت در برنامه درسی سطوح عالی در قم و شهرستان ها وجود داشت. برای مثال ارائه درس اصول فقه سطح دو با منبع واحد (کتاب رسائل) در قم در ۱۰ عنوان و ارائه همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶عنوان از جمله این هاست. درس اصول فقه سطح سه با منبع واحد (کتاب کفایه الاصول) در قم در ۸  عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶ عنوان ارائه می‌شود و درس فقه سطح دو و سه با منبع واحد (کتاب مکاسب) در قم در ۱۴ عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۱۲ عنوان ارائه می‌شود. اینها بخشی از این ناهماهنگی و تفاوت ها است.

وی به ناهمگونی و تفاوت ایام تحصیلی در قم و شهرستان ها اشاره کرد و افزود: سال تحصیلی در  قم حدوداً ۱۲۰ روز درسی، با تقریبا روزی ۵ ساعت درس،  برنامه ریزی می شود؛ در حالیکه سال تحصیلی در شهرستان ها غالبا بیش از ۱۶۰ روز درسی با روزی ۴ ساعت درس، برنامه ریزی می‌شود.

یکی از مهمترین نتایج ساختار و برنامه درسی فعلی، نخواندن قسمت های مهمی از منابع درسی بود. هم به لحاظ زمانی این کار ممکن نبود و هم تعداد زیاد دروس باعث شده بود، کیفیت ارائه دروس هم به شکل محسوسی پایین باشد.

معاون آموزش حوزه های علمیه  نامتوازن بودن سنوات تحصیلی سطوح عالی در کل کشور را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: سنوات تحصیلی در سطوح عالی در کل کشور تا یکی دو سال پیش، بدین صورت بود که سطح دو در ۳ سال ، در پایه های ۷ الی ۹ و سطح سه تنها در یک سال (پایه دهم) برنامه ریزی شده بود. البته این مسئله در قالب مصوبه ۱۴۵۳ شورای عالی، مرتفع گردید و مقرر شده است که سطح دو در دو سال (پایه های ۷ و ۸) و سطح سه نیز در دو سال (پایه های ۹ و ۱۰) طراحی و اجرا شود و بیش از یک سال است که این مصوبه اجرایی شده است.

وی به حاشیه درآمدن دروس غیرفقهی و اصولی اشاره کرد و گفت: به دلیل پر شدن تمام ساعات آموزشی روزانه با دروس فقه و أصول (روزی حدوداً ۵-۴ ساعت) دیگر جائی برای ارائه سایر دروس، مانند: علوم عقلی، کلام، تفسیر و ... نیست و غالباً طلاب به همین جهت، از شرکت در سایر دروس خودداری می کنند. با اینکه این دروس ، از مهمترین دروس است که طلاب در این زمان بخصوص، به عنوان پشتوانه های علمی بدان نیاز داشته و دارند.

 

 حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد اظهار داشت: مشکل دیگر آنکه طلاب سایر رشته ها، علاوه بر دروس تخصصی خودشان، ملزم هستند مانند عموم طلاب، همه دروس حوزوی عمومی را نیز بگذرانند ، ایشان عملاً بارهای مضاعفی را به دوش می کشند و در نتیجه نه در دروس عمومی و نه در دروس تخصصی به آن سطحی از موفقیت که توقع می رفت معمولا نائل نمی شوند.

وی تحفظ بر دوره ده ساله تحصیل و مقاطع آن؛ اهتمام ویژه نسبت به تأمین حدنصاب علمیت حوزه به ویژه در عرصه های فقه و اصول؛ توجه به تنوع رویکردها، گرایش ها، نیازها، توانائی ها و استعدادهای تحصیلی و آموزشی در دروس فقهی و اصولی و سایر رشته ها؛ ایجاد فرصت برای بازگشت به سنت های اصیل آموزشی حوزه با متناسب سازی ساعات اختصاص یافته در هر روز، جهت عمیق خوانی، پیش مطالعه، مطالعه، مباحثه و تقریر نویسی؛ حفظ داشته های اصیل سنّتی همراه با ایجاد پیوند آن با متون جدید آموزشی؛ ایجاد بستر مناسب برای آشنایی طلاب با آراء متأخر از مرحوم شیخ (ره) و مرحوم آخوند (ره) در اصول؛ قابلیت ارتقاء و تکمیل طرح را از دیگر مزایا، ویژگی ها و ملاحظات و نتائج مورد انتظار طرح دانست و یادآور شد: این طرح  مطابق مصوبه شورای عالی پس از یک دوره اجرا در حوزه های کشور ، باز خوردگیری شده، نقاط قابل ترمیم و تکمیل آن نیز ، جهت تصمیم گیری نهایی  به شورای عالی تقدیم می گردد.

ایشان برنامه جدید سطوح عالی را نیز به صورت تفصیلی تشریح کردند:

·        طلاب به دو گروه کلی «طلاب شاغل در رشته های فقهی و اصولی» که شامل طلاب آزاد قم، طلاب مراکز فقهی و مدارس عالی حوزوی خواهند بود و گروه دوم «طلاب شاغل به تحصیل در رشته های غیرفقهی» هستند که مشخصاً طلاب رشته های تخصصی مانند تفسیر و کلام و حقوق و تبلیغ و ... خواهند بود.

برای گروه طلاب رشته های فقهی در سطح دو، مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است و از این حیث تغییری در برنامه درسی ایجاد نشده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است. البته بخشهایی از کتاب های رسائل و الفائق بدیل خواهند بود.

برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است باز هم تغییری در تعداد دروس داده نشده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایة الامر» آیت الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است. این کتاب ها نیز به صورت بدیل خواهد بود.

در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایة الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می شود.

 

·        گروه دوم طلاب، یعنی طلاب رشته های غیرفقهی در سطح دو، مجموعاً ۴ درس فقه و ۴ درس اصول دیده شده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که عرض بخش هایی از آنها بدیل هم می باشد. چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است.

برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۴ درس فقه و ۵ درس اصول دیده شده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایة الامر» آیت الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است. بدیل بودن این منابع نیز مانند گروه طلاب رشته های تخصصی است.

در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایة الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می شود.

جدول تفصیلی مربوط به برنامه درسی جدید سطوح عالی حوزه های علمیه، به همراه منابع آن به پیوست همین خبر ارائه شده است.

همچنین مباحثی از کتاب های رسائل و مکاسب که در امتحانات نمی آید (محدوده های مطالعاتی کتاب های رسائل و مکاسب) نیز، در پیوست دیگری در همین خبر آمده است.

پیوست شماره ۱ - جدول دروس سطوح عالی همراه با محدوده و ساعات درسی آن

پیوست شماره ۲ -  محدوده های مطالعاتی از کتاب های رسائل و مکاسب

  • علی مهدوی