مناهج

📝 نگاهی به رویکرد جذب حوزه‌های علمیه

🖋 زهرا صبوری 

🔸 فروردین و اردیبهشت، اوج زمان ثبت نام و پذیرش حوزه‌های علمیه خواهران است. اما مهم‌تر از تبلیغ و اطلاع‌رسانی برای جذب، ملاک و معیارهای پذیرش و جذب است. 

🔺 در این میان دو رویکرد وجود دارد؛ 

1 کیفی‌گزینی:

برخی معتقدند از آنجایی که هدف حوزه‌ها تربیت شاگرد برای تبیین مکتب امام صادق علیه السلام و سرباز برای حضرت ولی‌عصر ارواحنا له الفداء است و حوزه، وظیفه دارد برای ظهور، زمینه‌سازی کند. از این رو لازم است در جذب طلاب، شاخصه‌های کیفی همچون ویژگی‌های فردی و خانوادگی و عوامل تربیتی و علمی مدنظر قرار گیرد.

2 کمّیت‌محوری:

 اما زاویه نگاه برخی دیگر، کمیت‌محور است. و البته تحریرهای متعددی دارد که خوش‌بینانه‌ترین تقریر آن اقتضائات هدایتی و تربیتی دارد؛ به این معنا که به دلیل شؤون هدایتی ائمه علیهم السلام، چنین می‌اندیشند که همانگونه که ائمه برای حضور در مجالس علمی خود، هر فردی با هر گرایش و تفکری را می‌پذیرفتند و در صدد تربیت آنها بودند، حوزه‌ها نیز در امتداد مسیر اهل بیت موظف هستند بدون در نظر گرفتن ملاک‌های کیفی، اقدام به جذب طلبه کنند و در این راستا، کمیت در پذیرش، مورد توجه قرار گیرد و هدف این باشد که تعداد هرچه زیادتری جذب و پذیرش اتفاق بیافتد. 

♨️ بر هر یک از دو رویکرد مذکور آثار و نتایجی مترتب است:

1  نگرش نخست اگرچه اقتضا دارد میزان جذب حوزه‌ها سیر نزولی پیدا کند، اما خروجی و بازدهی قابل قبولی را به دنبال دارد.

در این نگرش سرمایه حوزه در جای درست هزینه می‌شود و طلاب تربیت‌شده، خود سرمایه‌ای برای آینده حوزه محسوب می‌شوند‌.

2  اما در رویکرد دوم، نگاهی #دانشگاهی و کلاسیک به تحصیل در حوزه و تربیت طلبه می‌شود.

دانشگاه‌ها در پذیرش دانشجو به دنبال اجرای دستورالعمل‌ها و طی‌کردن مسیر فارغ التحصیلی هستند.

به جرأت می‌توان گفت کمتر مسؤول و استادی در دانشگاه به دنبال تربیت نیروی کارآمد است.

رویه دانشگاه، گذراندن واحد در بازه زمانی مشخص، بدون توجه به #تربیت است. 

همه اینها حاکی از نگاه کمیت‌گرایانه‌ی خالی از معیارهای کیفی است؛

📈 نگاهی که در حوزه، خروجی آن، تعداد زیادی طلبه خواهد بود که ادعای مدرک و تخصص دارند و خواهان شغل و درآمد هستند بدون اینکه روحیه جهادی و مسؤلیت‌پذیری داشته باشند.

در این نگرش، نه تنها سرمایه حوزه، سرمایه‌ساز نمی‌شود بلکه به «صَرف گنجینه‌های حوزوی در غیر محل آن» نیز می‌انجامد. 

توجه به‌ عقبه حوزه‌های علمیه و تجربه نشان می‌دهد که رویکرد دوم باعث دوری حوزه‌ها از سنت‌های اصیل آن و گرفتارشدن به معایب دانشگاهی شد.

🖋 مجتبی رستمی کیا

🔸 چندی پیش جمعی از مسئولین محترم امور نخبگانی حوزه، خدمت یکی از اساتید مدیریت دانشگاه تهران رسیدند و وقتی صحبت گل انداخت و وی متوجه شد اکثر دوستان شرکت‌کننده در جلسه طلبه‌اند، نکته مهمی بر زبان راند: 

«ما [دانشگاه] کپی از غرب بودیم، امیدمان به حوزه بود، اما متأسفانه امروزه حوزه نیز به جای حفظ سنت تعلیمی گذشته، کپی ناقص از ما شده است»!!

🔹 پدیده دانشگاه در ایران مبتنی بر تفکر خاصی در مدرنیته و فاقد تداوم و تمایز با اصل خود در حدود ۱۰۰ سال پیش آغاز بکار کرده است، حوزه علمیه نوظهور نیز قدمتی برابر همین نهاد در ایران دارد که از طرف مسئولین حوزه نیز سالگرد ۱۰۰ سالگی حوزه به زودی جشن گرفته خواهد شد و همایش با شکوهی برگزار خواهد شد.

🔹 دانشگاه در مدرنیته، در سیر تطور خود چهار الگوی ناپلئونی، همبولتی، آکسبریجی و الگوی مبتنی بر بازار را به چشم دیده است که از میان این همه کلاسیک‌ترین و فرسوده‌ترینِ آن یعنی الگوی ناپلئونی وارد سیستم آموزش عالی در ایران شد.

📝 به بهانه طلاب شب امتحانی

🖋 محمد حق پرست 

🔸 بی‌مایه علمی‌شدن یا شب امتحانی‌بودن بیشتر طلاب معضل اصلی حوزه است. 

این مشکل دوطرف دارد:

1⃣ طرف اول خود طلبه است که اگر واقعا قصد درس‌خواندن جدی ندارد، وقت خودش را تلف نکند.

کسی که درسهای اصلی را هم به هر دلیل موجه یا غیرموجه نمی‌خواند، بعید است طلبه موفقی شود و بعد از مدتی، هم فرصتهای فعلی را از دست می‌دهد و هم سرخورده می‌شود.

با تمام مشکلات و انتقادها به برنامه‌ها، اما درس‌نخواندن توجیهی ندارد.

2⃣ روی دیگر سخن با مسئولین است که چرا طلاب را بی‌مایه پرورش می‌دهند.

اگر درصد کمی از طلاب شب امتحانی بودند، اشکال از سوی طلبه بود. اما وقتی اکثر طلاب با تلخیص و نمونه سؤال نمره می‌گیرند (که شواهد آن را تایید می‌کند)، یعنی برنامه و مدیریت اشکال دارد.

مشکل از برنامه، بی‌انگیزگی، عدم اقناع نسبت به دروس یا هر مسئله دیگر باشد، باید رفع شود.

آنچه مهم است اینکه هرکاری لازم است انجام شود تا طلبه از جانب مسئولین و برنامه عذری نداشته باشد. 

🔻 ممکن است مسئولان استقراء نویسنده را قبول نداشته باشند، اما رویه فعلی در حال رشد، روی آوردن اکثریت به نمونه سؤال است. این زنگ خطر است که کار اشکال دارد. 

♨️ پرورش طلاب بی‌مایه بزرگ‌ترین تهدید حوزه خواهد بود که اگر امروز علاج نشود، در آینده گریبان حوزه را خواهد گرفت.

📝 بررسی برنامه آموزشی و خروجی‌های ناگزیر

🖋 محمد حق پرست

🔸 #طلبه_شب_امتحانی وقتی پدید آمد که در برنامه آموزشی کیفیت را فدای کمیت کردند.

♨️ برنامه آموزشی فعلی حداقل سه اشکال عمده دارد:

1⃣ اولین اشکال، کثرت دروس است. آیت الله جوادی (حفظه الله) می‌فرماید: «یک درس کم است و دو درس زیاد.» این بیان را مقایسه کنید با برنامه فعلی. 

طلبه باید در روز چند کلاس مختلف (به طور میانگین ۴ تا ۵ کلاس) برود و آنها را مباحثه کند.

این دروس تقریبا هیچکدام عمیق خوانده نمی‌شود و با نمره شب امتحانی به اتمام می‌رسند. 

2⃣ اشکال دیگر، سطحی‌خوانی به جای عمیق‌خوانی است. دوره‌های متعدد دروس در برنامه وجود دارد که اتفاقا هیچکدام عمیق خوانده نمی‌شوند.

تا پایه‌ی ۱۰ چهار دوره عقائد، دو دوره فقه و سه دوره اصول فقه خوانده می‌شود؛ اما هیچکدام به اندازه یک دوره خوب نبوده‌اند. 

شاید کمتر مسئله‌ای در عقائد و کلام باشد که بعد از چهار دوره، برای طلبه کامل حلاجی شده باشد.

بسیاری از طلاب هنوز نمی‌توانند روش ورود و خروج به مسئله فقهی را توضیح دهند چه برسد به اینکه مسئله فقهی را حل کنند.

همچنانکه اولیات اصول فقه را حضور ذهن ندارند و برخی هنوز بر سر این مسئله شبهه دارند که اصول فقه چقدر فایده داشته و چقدرش زوائد است. 

سه سال ادبیات خوانده می‌شود، اما اکثرا در تجزیه و ترکیب متون دینی لنگ می‌زنند.

دروس جنبی نیز ظاهر زیبایی در برنامه دارند اما آنها حتی سطحی هم خوانده نمی‌شوند.

مثلا یک دور تفسیر قرآن امتحان گرفته می‌شود، اما در واقعیت بیشتر طلاب بعد از اتمام سطح، از ترجمه قرآن هم عاجزند. 

3⃣ اشکال سوم ناسازگاری شیوه آموزش با هدف کتب مقدمات و سطوح عالی است. 

هدف از لمعه و مکاسب، آموزش روش فقاهت است اما کمتر کلاسی چنین برگزار می‌شود. 

وقت کلاسهای اعتقادات و منطق، به جای واکاوی و تحقیق درباره مسئله اعتقادی و حل منطقی بر سر فهم متن می‌رود.

🔻 این نمی‌شود که مدام انگشت اتهام را به سمت طلاب بگیریم و بگوییم طلاب امروز درسخوان نیستند و چنین و چنان‌اند؛ اما از قصور خودمان دم نزنیم و مدام خود را تبرئه کنیم.

♨️ آقایان مسؤول، اگر واقعا دنبال فهم و پرورش طلاب خوب هستید، برنامه را اصلاح کنید و سخت هم امتحان بگیرید. طلبه‌های بدون مایه علمی برای جامعه برکتی نخواهند داشت.

به جای ۱۰۰ طلبه، ۱۰ طلبه با کیفیت تربیت کنید؛ اما طلبه‌ای کاربلد و متخصص.

📝 ازدحام موسمی سالنهای مطالعه

🖋 محمد حق پرست

🔸 ایام امتحانات، فصل رونق سالنهای مطالعه است. صبحها اول وقت شلوغ میشوند و تا نیمه‌های شب چراغها هنوز روشنند. حتی گاهی خادم، مراجعه‌کنندگان را به زور بیرون می‌فرستد. دو سه هفته‌ای طول میکشد تا کم کم غربت به سالنهای مطالعه برگردد.

❓اما چرا در این ایام شلوغ می‌شوند؛ چون همه می‌دانند مطالعه مفید در خانه و جاهای دیگر چندان امکانپذیر نیست. پس باید به فکر جای مناسب بود. اما در طول سال، این نکته بدیهی به بهانه‌های مختلف از یادها میرود. 

❇️ حال فکر کنید اگر در کل سال چنین جمعیتی به کتابخانه‌ها رفت و آمد داشتند چه اتفاقی می‌افتاد؟ به همان میزان که نمرات امتحانات کتبی خوب است، تعداد علمای قوی و خبره بالا میرفت.

♨️ اما معضلی وجود دارد و آن اینکه تعداد قابل توجهی از طلاب به تلخیص و نمونه سؤال دل بسته‌اند، بدون کتاب و تقریر دستنوشته.

این همان #ارثیه_منحوس نظام آموزشی دانشگاه است به نام «دانشجوی شب امتحانی» که فایده‌ای ندارد جز تکثیر افرادی که نمرات بالایی دارند بدون تخصص و رشد علمی خوب.

🔻 به برکت این نمونه سؤالات با نسلی از طلاب مواجهیم با نمرات خوب اما از لحاظ مایه‌ی علمی پوک. تا کنون بارها درباره آفتهای جزوات نمونه سؤال گفتیم و نوشتیم، اما هنوز گوشی برای شنیدن نیست. 

🔻 اهل مطالعه‌بودن، اولین کار طلبگی است و ترک آن هیچ توجیهی ندارد. «خوشا چاهی که آب از خود برآرد.»

کسانی که در ایام امتحانات با کتابخانه و سالن مطالعه آشتی می‌کنند، ادامه‌دادن این «عادت سه هفته‌ای» تضمین آینده طلبگی ایشان است.