مناهج

 بی ضابطه بودن عناوین حوزوی

حجت الاسلام والمسلمین محمد استوار میمندی، مدیر حوزه علمیه استان فارس

دو سال پیش وقتی قرار شد به عنوان خدمتگزار حوزه علمیه استان فارس به شیراز عزیمت کنم خدمت حضرت استاد شب زنده دار دام ظله رسیدم، یکی از توصیه‌های ایشان این بود که «در اطلاق عناوین حوزوی مراقبت بیشتری کنید».

عناوین دانشگاهی چون برگرفته از مدارک مصوب و تعریف شده دانشگاه است به همین دلیل شفافیت بیشتری دارند؛

اما از آنجا که در عرف حوزه‌های علمیه اطلاق عناوین، مترتب بر مدارک حوزوی نیست بلکه مترتب بر رتبه‌های علمی افراد است به همین دلیل تطبیق عناوین حوزوی بر افراد شفافیت لازم را ندارد چون علمیت در افراد مختلف مراتب متفاوتی دارد و تشخیص کارشناسان حوزوی نیز در علمیت افراد چه بسا با یکدیگر مقداری تفاوت داشته باشد.

البته ذکر این نکته لازم است که معانی لغوی عناوینی چون حجة الاسلام، حجة الاسلام و المسلمین و یا آیت الله معانی بسیار عمیق و بلندی دارد که چه بسا با معانی اصطلاحی و متعارف آن فاصله داشته باشد،

لکن نسبت به همان معانی متداول نیز ضابطه روشنی وجود ندارد به همین دلیل در برخی از اوقات برای عده‌ای از افراد از عناوینی استفاده می‌شود که نشان از بی‌ضابطه بودن عناوین حوزوی است، از این رو با اینکه ضابطه مشخصی توسط نهادهای رسمی حوزوی برای این عناوین قرار داده نشده است لکن جهت روشن شدن مقام، تعریفی تقریبی از این عناوین ارائه می‌گردد؛

«ثقة الاسلام»: طلابی که بهره ای از فضل دارند اما هنوز ملبس به لباس روحانیت نشده‌اند.

«حجة الاسلام»: فضلایی که ملبس به لباس روحانیت شده‌اند و در مدارج میانی علمی مشغول به تحصیل هستند و یا در همان مدارج متوقف شده‌اند و به امور دیگری مرتبط با شئون روحانیت مشغول شده‌اند.

«حجة الاسلام و المسلمین»: آن دسته از اساتید و عالمان حوزوی که مدارج بالای تحصیلی را طی کرده‌اند و آثار علمی اعم از کتاب، مقاله، تقریرات و یا کرسی‌های درسی معتبر دارند و به مراحل اجتهاد در علوم مختلف حوزوی نزدیک شده‌اند (مجتهد متجزی).

«آیت الله»: آن دسته از عالمانی که به مراحل بالای علمی به خصوص در رشته فقه رسیده‌اند و در فرایند کسب اجتهاد، مجتهد مطلق شده‌اند و چندین سال سابقه تدریس درس خارج فقه و اصول و تدوین کتاب و تحقیق و پژوهش‌های عمیق در رشته‌های مربوطه را در کارنامه علمی خود دارند.

«آیت الله العظمی»: این عنوان مختص به مراجع عظام تقلید است یعنی کسانی که علاوه بر داشتن رساله‌های عملیه به مقام مرجعیت جامعه شیعی نیز رسیده‌اند.

تعاریف فوق اگر چه ممکن است از منظر برخی از بزرگان حوزه قیود سختگیرانه‌تری نیز داشته باشد اما آنچه که مهم است این است که در استفاده از عناوین حوزوی به ویژه عنوان «آیت الله» باید دقت بیشتری به خرج داد و در این میان حوزویان باید نسبت به پاسداری از این عناوین دقت بیشتری به خرج دهند.